“Massale spreeuwensterfte door 5G?” #FactCheck

Nationaal en internationaal blijft er veel aandacht voor de 337 Haagse spreeuwen die in een periode van 16 dagen en masse dood op de grond vielen. Dat heeft alles te maken met de (terechte) zorg over de uitrol van het 5G netwerk en de frequentietesten die daar onderdeel van uitmaken. Dat de met 5G gemoeide straling schadelijk is staat buiten kijf maar of het dé oorzaak was van de plotselinge vogelsterfte? Aangezien die conclusie al snel als voldongen feit werd gepresenteerd op (inter)nationale (alternatieve) social media vonden we het belangrijk om kritisch en objectief de feiten op een rij te zetten.

English version of this article can be found here.

Of 5G straling de honderden spreeuwen fataal werd is wat ons betreft onvoldoende bewezen al kunnen we het niet voor 100% uitsluiten. Met deze opsomming van feiten proberen we zowel de echochambers vol met Fearporn dan wel Denialism achter ons te laten en richten we ons nadrukkelijk op waarheidsvinding. Dit doen we op basis van het een factcheck; we gaan na of beweringen in overeenstemming zijn met de werkelijkheid.

De feiten

In een periode van 16 dagen worden er verschillende aantallen dode spreeuwen gevonden:

– Vrijdag 19 oktober ‘18         30 dode spreeuwen;
– Woensdag 24 oktober ‘18    30 dode spreeuwen; 60 totaal
– Donderdag 25 oktober ‘18   88 dode spreeuwen; 148 totaal
– Donderdag 1 november ‘18 138 dode spreeuwen; 286 totaal
– Vrijdag 2 november ‘18       7 dode spreeuwen; 293 totaal
– Zaterdag 3 november ‘18     44 dode spreeuwen. 337 totaal.

Na zaterdag 3 november ’18 worden er geen dode spreeuwen meer gemeld. Wel vallen er op vrijdag 2 november ’18, spontaan 7 spreeuwen dood uit de lucht in Breda. De gemeente Breda (zie afbeelding 1) komt echter al na 4 dagen tot de conclusie dat de groep vogels tegen een raam is gevlogen. Hoe en door wie onderzoek is verricht en of de impact van (5G) straling is meegenomen als variabele is onduidelijk.

Zwijgende getuigen

Op donderdag 25 oktober komt de enige indirecte “getuige” twee oud-collega’s van de storingsdienst “MAC” van de KPN tegen. Deze divisie is volgens hem tegenwoordig ook verantwoordelijk voor het uitvoeren van 5G frequentietests.
De twee onbekende KPN-medewerkers vertellen dat ze net voorafgaand aan het voorval twee frequentietests hebben uitgevoerd in de omgeving waar de vogels zijn gevonden (het Huygenspark).
Locatie en details van deze tests worden geduid als ‘vlakbij Holland Spoor, op het dak van HS Telecenter’ (zie afbeelding 2), ‘rond de klok van 12:00’, maar exacte waardes en frequenties worden niet nader gespecificeerd. Er wordt wel gesproken over 7,40 GHz maar dat is dan ook alles.

Op donderdag 18 oktober zou de betreffende mast gereed zijn gemaakt, waarna men op vrijdag 19 oktober “net iets voor 12:00, gedurende een aantal uren” is gaan testen. Op woensdag 24 oktober was er sprake van een herhaling, waarbij we ervan uitgaan dat het hier ook een test op hetzelfde moment betreft en van dezelfde duur. Volgens de beperkte informatie van de ‘bron’ is er echter wel gevarieerd met betrekking tot de intensiteit; men zou ook op “piekbelasting” hebben getest.

Binnen deze reconstructie vinden we het ook belangrijk de tussenliggende periode (donderdag 18 oktober – 25 oktober) te belichten. De week voorafgaand aan het gesprek dat al snel leidde tot de conclusie dat 5G iets te maken zou hebben met de spreeuwensterfte. In deze periode:
– vernam men dat de spreeuwen gevonden werden via verschillende media,
– meldden de monteurs bij KPN dat ze een verband zagen tussen 5G frequentietesten en het massaal overlijden van de spreeuwen, en
– kregen de monteurs van KPN te horen dat er met niemand over gepraat mocht worden. Aanvullend ontving men “de volgende ochtend” expliciete instructies om te zwijgen.

Tijdlijn belangrijke details en mogelijke verklaringen

Vrijdag 19 oktober, 11:17: eerste melding op social media van de dode spreeuwenvondst in het Huygenspark “zeker 20 dode spreeuwen gevonden” (zie afbeelding 3).

Eerste-melder Tirado geeft bij navraag aan dat de eerste dode vogels al de avond ervoor (donderdag 18 oktober) door iemand anders, rond 22:30 zijn gevonden. Zelf vond ze vogels vroeg in de ochtend, welke volgens haar indruk acuut/plots zijn overleden. Verder zijn de vogels over de gehele periode consistent onder de slaapbomen gevonden, en niet op open plekken in het park. Speculaties over vreemd gedrag van andere dieren (eenden zouden zich vreemd gedragen en spreeuwen zouden uit de lucht vallen) zijn volgens haar “totaal niet waar”. Over de mogelijke toedracht zegt Tirado: “in de lege magen zit het antwoord”.

Dinsdag 23 oktober: voor zover we hebben kunnen achterhalen wordt op deze dag voor het eerst door een instantie melding gedaan van de dode spreeuwen vondst. Een dag later wordt erover voor het eerst in de media gerapporteerd.

Vrijdag 26 oktober, 15:48: Vogelopvang de Wulp meldt bevindingen van sectie op in totaal 15 spreeuwen, door eigen dierenarts en Dutch Wildlife Health Center. Bevindingen zijn besproken en komen overeen: “Vogels in goede conditie, enkele kleine bloedingen bij sommige dieren, goed aan het opvetten voor de aankomende winter, lege magen”.

Dinsdag 30 oktober: Er wordt gespeculeerd over mogelijke tests met 5G antennes en beoogde frequenties voor het 5G netwerk.

Woensdag 31 oktober: Vogelopvang de Wulp: “Omdat er veel gespeculeerd word [sic] over het 5G netwerk; Hier is ook uitvoerig over gesproken maar word door vrijwel alle partijen als niet-logisch gezien. Waarom dan alleen spreeuwen? En waarom op meerdere dagen? En waarom “maar” 150 totaal terwijl het misschien om wel 1000 of meer spreeuwen gaat in de zwerm?De dieren zijn zich niet uit schrik doodgevlogen en ook zijn geen zieke dieren aangetroffen. Maar histologisch onderzoek zal hier meer over kunnen vertellen.” (nadruk WAC.NL)

Zaterdag 3 november: Vogelopvang De Wulp (bericht bijgewerkt: 20 november 2018 om 13:18): “Sectie op 5 spreeuwen van iedere dag wijst tzelfde [sic] uit en komt overeen met de secties die in Utrecht verricht zijn. Goed doorvoedde [sic] dieren, flinke vetreserves, weinig tot geen inwendig letsel, lege magen. Dit betekent dat de vogels 12 tot 24 uur niet gegeten hebben. Usutuvirus, warfarine, vogelgriep, chlamydia en West-Nile zijn uitgesloten.”

Maandag 5 november ’18: Vogelopvang De Wulp meldt na contact met het Antennebureau: “Bij dezen kunnen we ook de 5G dus officieel uitsluiten.” Het kan een kwestie van semantiek zijn, maar de bewoording in de vijf bewerkingen van het facebookbericht verandert van “Er is GEEN actieve 5G mast in Den Haag. (Wél in Groningen, Rotterdam en Valthermond)” (5 november 2018 om 15:03) in “er zijn geen tests met 5g uitgevoerd rondom het Huygenspark.” in de vijfde bewerking (5 november 2018 om 16:39).

Dinsdag 13 november ’18: Snopes heeft o.a. gebruik 5G frequenties gecheckt in Den Haag: enkel op 28 juni 2018 schijnt Huawei voor 1 dag toestemming te hebben gekregen voor gebruik 100 MHz spectrum in de C-band op 3,5 GHz.

Dinsdag 4 december ’18: Vogelopvang De Wulp: “Bij het toxicologisch onderzoek zijn natuurlijke giffen (en de afbraakproducten) in de weefsels gevonden uit de taxus.”
Verder onderzoek is nodig om vast te stellen hoe het gif in de vogels terecht is gekomen. Normaal gesproken verlaten de zaden, welke het gif bevatten, het spijsverteringssysteem van de spreeuwen voordat het gif vrijkomt.

Woensdag 12 december ’18: Dutch Wildlife Health Centre: “Ook al is de uiteindelijke doodsoorzaak bekend (bloedingen door trauma), is het nog een raadsel op welke manier de spreeuwen het trauma hebben opgelopen en of het trauma door een val uit een boom was veroorzaakt. Een duidelijke onderliggende oorzaak voor de massale sterfte is dus nog niet te geven, alleen kunnen een aantal dingen worden uitgesloten.” Reeds door Vogelopvang De Wulp gemelde virussen zijn negatief, andere virussen worden nog onderzocht. Ratten- en muizengif waren ook negatief.

Dec ’18: Het Natuurhistorisch museum Rotterdam wijdt 3 pagina’s in het blad Straatgras aan de spreeuwen en eigen uitgevoerd onderzoek. Algemene indruk komt overeen met reeds bekende informatie: vogels lijken in eerste opzicht gezond te zijn “Bij de sectie bleek verder dat alle spreeuwen in een goede gezondheidstoestand verkeerden, met goed ontwikkelde spieren en enig onderhuids vet.” (p.56), met uitzondering van de eerder gerapporteerde bevindingen: lege magen, interne bloedingen, gescheurde levers, en bloedingen bij het schedeldak. “Botsing met een grote kracht” wordt verondersteld doodsoorzaak te zijn. Overigens rapporteren auteurs over soortgelijke incidenten in Rotterdam. Omvang van de gehele zwerm wordt geschat op 10.000. Vogelopvang de Wulp schat zwermgrootte in op “1000 of meer” (31 oktober).
Respectievelijk zou het met 337 vogels in totaal dus gaan om tussen de 3,37 en 33,7% van de populatie. Hoe omvangrijk 337 vogels misschien ook klinkt, is het percentage ten opzichte van de gehele populatie van belang om de impact in perspectief te kunnen plaatsen. Nog geen 5% ten opzichte van 1/3 van de gehele groep veranderd de orde en het belang van de casus aanzienlijk. Eerste-melder Tirado die de vogels met regelmaat observeerde spreekt over “duizenden” spreeuwen. Aangenomen kan dus worden dat het totale percentage dode spreeuwen rond maximaal 5% ligt.

27 december ’18: Kees Moeliker, directeur van het Natuurhistorisch Museum Rotterdam en een van de auteurs licht het artikel uit Straatgras toe: volgens hem zijn “nachtelijke verstoringen” bijvoorbeeld in de vorm van een uil ervoor verantwoordelijk dat een aantal spreeuwen “linea recta tegen de grond zijn gevlogen”.

Just the facts please; reconstructie

Filterbubbles en echo-chambers zijn niet uitsluitend voorbehouden aan de #MSM, ook alternatieve media is hier slachtoffer van zo blijkt. Dat wordt duidelijk door het ontbreken van meerdere bronnen en het gebrek aan overtuigend bewijs dat er een 1 op 1 correlatie is tussen de 5G frequentietesten en de spreeuwensterfte.

Alle speculaties zijn gebaseerd op de uitingen van 1 persoon, alleen wijken de details daarvan helaas te ver af van de feiten die we in bovenstaande tijdlijn hebben verzameld:

• de testen met de betreffende antennes, masten, en frequenties lijken niet te kunnen worden geverifieerd,
• tot nog toe zijn er qua bijzonderheden enkel de dode spreeuwen gemeld, terwijl er zich minimaal 1 huizenblok tussen de vermeende locatie van de antenne en het Huijgenspark bevindt (zie afbeelding 1). Indien er daadwerkelijk sprake is van frequenties die slechts beperkte afstanden kunnen afleggen, en dus met het toenemen van afstand evenredig in intensiteit afnemen, zouden er mogelijkerwijs (biologische) effecten moeten zijn opgemerkt in het betreffende huizenblok, of bij andere dieren/vogels die verblijven in het park,
• de tijdstippen van de uitvoering van de vermeende testen en vondst van de vogels loopt te ver uiteen. De eerste waarnemingen worden gedaan donderdagavond 18 november rond 22:30; eerste-melder Tirado die wij spraken vond de vogels vroeg in de ochtend onder de slaapbomen. Sowieso mag worden aangenomen dat de spreeuwen bij het aanbreken van de dag de slaapplaats voor de dag verlaten – in het Straatgras artikel melden de auteurs dat zij de zwerm om halfacht s’ochtends nog net zien wegvliegen (p.55). Hoe waarschijnlijk is het verder dat een test die rond 12:00 “voor enkele uren” aanvangt, effecten heeft op spreeuwen die pas tegen het eind van de dag terugkomen bij de slaapboom? De eerste groep van 20 dode spreeuwen kan op basis van bovenstaande tijdlijn dus niet in verband worden gebracht met de vermeende testen van 12:00, vrijdagochtend 19 november. Aanvullend is het bij ons ook niet bekend dat er sprake van kan zijn dat straling van de met 5G gemoeide intensiteit en frequenties “blijft hangen” en zo een uitgesteld effect kan hebben.
• tot slot lijkt de overige chronologie de informatie van de enige “5G getuige” in dit verhaal onwaarschijnlijk. Dinsdag 23 oktober lijkt het nieuws over de dode spreeuwen pas voor het eerst te zijn gepubliceerd; het gaat dan echter nog pas om 30 spreeuwen en het tijdstip waarop de vondst is gedaan, blijkt niet uit het bericht.

Verdere kritische beschouwing van hoe de 5G correlatie zich heeft ontwikkeld is te vinden in dit artikel van Snopes.

Overigens sluiten we niet uit dat de verschillende informatie aangaande de testen met bepaalde frequenties onjuist, onvolledig of incorrect is. De (financiële) belangen en politieke implicaties zijn immers niet gering. Echter om een correlatie of causaal verband te kunnen vaststellen, is er meer concrete informatie nodig.

Verklaringsmodel op voorhand te beperkt

Wat wel kan worden opgemerkt is dat überhaupt effecten van (electromagnetische) straling bij geen van de onderzoekende partijen (Vogelopvang De Wulp, Dutch Wildlife Health Centre, Wageningen Bioveterinary Research, Erasmus Medisch Centrum, en Natuurhistorisch Museum Rotterdam) is meegenomen als mogelijke verklaring. Het spreekt voor zich dat als de impact van 5G (of electromagnetische straling) als mogelijkheid op voorhand wordt uitgesloten, er hiervoor geen aanwijzingen kunnen worden gevonden. Voornaamste reden van uitsluiten van deze variabele; de onderzoekers beschouwen de mogelijke impact van 5G als “niet-logisch”. Dit statement werd gemaakt door Vogelopvang De Wulp in een facebookbericht op woensdag 31 oktober:

“Omdat er veel gespeculeerd word [sic] over het 5G netwerk; Hier is ook uitvoerig over gesproken maar word door vrijwel alle partijen als niet-logisch gezien. Waarom dan alleen spreeuwen? En waarom op meerdere dagen? En waarom “maar” 150 totaal terwijl het misschien om wel 1000 of meer spreeuwen gaat in de zwerm? De dieren zijn zich niet uit schrik doodgevlogen en ook zijn geen zieke dieren aangetroffen. Maar histologisch onderzoek zal hier meer over kunnen vertellen.”

Vogelopvang De Wulp

Dat de casus de gemoederen nationaal en internationaal blijft bezighouden, is duidelijk. De beperkte en eenduidige onderzoeksresultaten en conclusies (taxus gif versus letsel) als mogelijke doodsoorzaak dragen uiteraard ook niet bij aan een vertrouwenswaardige conclusie. Loopt de wetenschap hier tegen haar subjectieve grenzen aan of is er meer aan de hand?

Enkele overwegingen

Wat ons betreft zijn de volgende zaken opvallend en verdienen nader onderzoek/actie:
– op voorhand uitsluiten, zonder enige (consistente) onderbouwing, van elektromagnetische straling als mogelijke oorzaak is onacceptabel in het kader van wetenschappelijk onderzoek,
– er is onvoldoende kennis aanwezig rondom biologische effecten van elektromagnetische straling. Dit blijkt onder andere uit de paragraaf getiteld “Could 5G Technology Have Caused Something Like This in the First Place?” uit eerdergenoemd Snopes artikel. Vergelijk bijvoorbeeld publicaties van Blank (2015) en het BioInitiative (Sage & Carpenter, 2012),
– welke informatie is vertrouwenswaardig; hoe bepaal je of er sprake is van (bewuste of onbewuste) misinformatie?
– bronnen nemen geen verantwoordelijkheid en betrokken partijen geven geen openheid van zaken (KPN en overheid).
– juist met uiterst beladen en controversiële onderwerpen dienen we extra alert en kritisch te zijn op de basis en bewijzen voor beweringen, standpunten en conclusies. Incorrecte berichtgeving schaadt eerder dan dat het bijdraagt aan bewustwording.
– onderzoeken naar de oorzaak van het lot van de betreffende spreeuwen loopt momenteel nog, binnenkort vindt er een evaluatie plaats met alle betrokkenen in Den Haag.